Nota van aanbieding

Het college van burgemeester en wethouders biedt u de programmabegroting 2023 aan. We doen dat met gepaste trots. Het is de eerste begroting die u van het nieuwe college in de nieuwe bestuursperiode ontvangt. Een bijzonder moment,  gezien het feit dat ook de ambities en aandachtspunten uit het bestuursakkoord een (voorlopige) plaats hebben gekregen in deze begroting. Dit wordt verder versterkt omdat we verwachten deze zaken in 2023 te kunnen uitvoeren met de beschikbare financiële middelen.

Een complexe en onzekere tijdgeest voor onze inwoners

Wel realiseren we ons dat de wereldeconomie, de samenleving, en dus ook onze inwoners moeten manoeuvreren in complexe en onzekere tijden. Tijden die worden gedomineerd door diverse grote (landelijke) opgaven,  (inter- en nationale) crises en bijbehorende onzekerheden. Het landelijke woningtekort is ook binnen onze gemeente merkbaar. Daarnaast ervaren we steeds vaker en intenser de nadelige effecten van klimaatverandering; wereldwijd staan we daarbij voor een opgave waarbij het roer om moet. De stikstofcrisis gaat ook aan onze regio niet voorbij. De na-ijl effecten van de coronapandemie uit 2020 en 2021 zijn nog steeds merkbaar in de zorgsector. Ook komen zij door middel van prijsstijgingen en grondstoffenschaarste tot uiting in onze economie én in de welvaart en het welzijn van onze inwoners. Dat effect wordt nog versterkt door de begin dit jaar uitgebroken oorlog in Oekraïne, waardoor tevens een energiecrisis ontstond. Bovendien kwam daarmee een extra vluchtelingenstroom op gang in een tijdperk waarin zelfs de opvang van niet-Oekraïense vluchtelingen al moeizaam verliep. Het vraagt grote veerkracht van iedereen in onze samenleving om met al deze omstandigheden om te gaan.

Koersvast besturen in onzekerheid

Ook voor gemeenten zijn deze opgaven en crises, gecombineerd met de grote mate van afhankelijkheid van rijksmiddelen, de nog steeds ontbrekende zekerheid over herziening van het jeugdstelsel en de herverdeling van het gemeentefonds, een complexe omgeving om in te manoeuvreren. Binnen de gemeentelijke organisatie wordt hard gewerkt om zoveel mogelijk positieve maatschappelijke effecten voor onze inwoners te realiseren. We willen daarbij de nadelige effecten voor onze inwoners zo draagbaar mogelijk proberen te houden. We geven, ondanks de (zeker op onderdelen), beperkte(re) formatie in Goirle toch uitvoering aan de diversiteit van taken en evenzovele opgaven.  Maar de zorgen voor continuïteit nemen in rap tempo toe: de ambtelijke organisatie staat onder grote druk door een aantal (autonome en lokale) ontwikkelingen. We maakten hiervan al melding in de eerste bestuursrapportage van 2022. Arbeidsmarktkrapte, hoge werkdruk gevolgd door uitval en het ontbreken van tijd om meer te verbeteren en innoveren spelen hierin een rol.  Continue inspelen op een steeds complexer wordende omgeving, waarin bestaande taken en opgaven veranderen en ook nieuwe worden toegevoegd., is een doorlopende uitdaging. Zeker in een samenleving die steeds complexer en mondiger wordt.

We zijn ons  er van bewust dat we niet achterover kunnen leunen, integendeel. De komende jaren willen we fors aan de slag om te zorgen dat we ook op de langere termijn onze inwoners zoveel mogelijk kunnen bieden, binnen de beschikbare kaders en mogelijkheden. Denk daarbij aan de financiën, maar ook capaciteit als onderdeel van onze bestuurskracht. Daarbij realiseren we ons dat er ook binnen Goirle zaken zullen gaan veranderen. Het bestuursakkoord en de strategische heroriëntatie zijn daarover helder: eerder gemaakte beleidskeuzes moeten worden afgewogen ten opzichte van nog nieuw te maken keuzes. We moeten én willen immers werken aan een gemeente die sterk en in balans blijft!

Relatie met bestuursakkoord en uitvoeringsprogramma
Op 28 juni 2022 stelde de raad van de gemeente Goirle het bestuursakkoord ‘Goirle: sterk en in balans’ vast. Daarmee ligt er een koersdocument op hoofdlijnen voor de komende bestuursperiode. Het college van burgemeester en wethouders werkt dat verder uit in een Uitvoeringsprogramma. Dit programma ziet u de komende jaren doorvertaald in de begrotingen, te beginnen bij de begroting 2023.

Omdat het bestuursakkoord eind juni 2022 gereed was, was het niet meer mogelijk het Uitvoeringsprogramma van het college gereed te hebben vóór deze begroting 2023 en daarin te vertalen. Om toch daadkrachtig aan de slag te kunnen gaan is ervoor gekozen vooralsnog alle beleidsvoornemens uit het bestuursakkoord, en de daarvoor geraamde middelen, in de begroting jaarschijf 2023 op te nemen.  Bij het aanbieden van het Uitvoeringsprogramma door het college kan uitsluitsel worden gegeven of deze voorstellen ook daadwerkelijk in 2023, of later, tot uitvoering zullen komen. Hierdoor houden we zicht op een stabiel evenwicht waarin taken, opgaven, ambities maar ook inkomsten en uitgaven met elkaar in balans zijn. Ook de verhouding tussen benodigde en beschikbare ambtelijke formatie wordt daarin meegewogen.

Doorontwikkeling P&C-cyclus
Het ingezette traject in de doorontwikkeling van de P&C-cyclus is ook in dit begrotingsproces vervolgd. De inspanningen om maatschappelijke effecten, resultaten, indicatoren en middelen met elkaar in samenhang te krijgen leveren per programma een diversiteit aan resultaten op. Een vergelijking tussen de verschillende programma’s laat zien dat consistentie in de gewenste structuur en kwaliteitsslag nog verbetering behoeft. We zetten de inspanningen die zich daarop richten daarom ook in volgende P&C-producties onverminderd voort.

Financiële uitgangspositie voor de nieuwe beleidsvoornemens

Met het nieuwe regeerakkoord maakte het kabinet Rutte IV de intentie bekend om gedurende haar regeerperiode fors meer geld uit te trekken. Gemeenten profiteren daarvan mee, vanwege de 'trap op, trap af'- systematiek. Met de Meicirculaire werd bekend dat Goirle voor de jaren 2023 tot en met 2025 miljoenen euro's extra tegemoet kan zien. De rode cijfers voor het meerjarenperspectief, zoals we die bij de begroting 2022 nog presenteerden, werden daarmee voor de komende jaren in één klap zwarte cijfers. Dat geeft tijdelijk lucht en ruimte. Kanttekening daarbij is dat het Rijk deze financiële impuls niet in dezelfde mate voor 2026 toezegde. Daardoor ontstaat voor gemeenten, die voor hun inkomsten in zeer grote mate afhankelijk zijn van het rijk, een zogenoemd 'ravijnjaar' in 2026. Bovendien dreigt ná 2026 voor Goirle nog de fors nadelige impact van de herijking van het gemeentefonds en blijft de herziening van het jeugdstelsel en de normeringssystematiek een risico voor onze toekomstige inkomsten.

In onderstaande tabel laten we u zien hoe de uitgangspositie voor de nieuwe beleidsvoornemens uit de begroting 2023 is opgebouwd. Startpunt is het meerjarenperspectief van de begroting 2022, geactualiseerd bij de 1e bestuursrapportage 2022. De veranderingen die voortkomen uit autonome ontwikkelingen of besluitvorming van de raad lichten we onder de tabel toe.

Ad 1.    Begrotingsuitgangspunten 2023 (raadsbesluit 5 juli 2022)
Op 5 juli 2022 stelde de raad de uitgangspunten voor de begroting 2023 vast. Deze uitgangspunten zien toe op de te hanteren inflatiepercentages, reken- en omslagrentepercentages. De uitgangspunten zijn financieel vertaald, de bedragen werken cumulatief door in volgende jaren en worden bij het vaststellen van de begrotingsuitgangspunten 2024 opnieuw herijkt.

Ad 2.    Effecten algemene uitkering o.b.v. Meicirculaire
Met de raadsinformatiebrief van 5 juli 2022 bent u geïnformeerd over de voordelige effecten van de Meicirculaire op de te ontvangen rijksmiddelen. Deze zijn in de begroting 2023 en het meerjarenperspectief verwerkt. Aandachtspunt blijft het 'ravijnjaar' 2026. Door de voortdurende onzekerheid over de impact van grote herzieningsvraagstukken van het rijk op onze toekomstige gemeentelijke inkomsten blijft de afweging van keuzes met een langjarig financieel effect een ingewikkeld vraagstuk voor college én raad.

Ad 3. Budgetbijstellingen Sociaal Domein
De beheersmaatregelen in het sociaal domein hebben effect, dit is zichtbaar op de jeugdzorg en de persoonsgebonden budgetten. De budgetbijstellingen van jeugdzorg (€ 345.000) en Persoons gebonden budget (€ 150.000) zijn structureel op de taakstelling van € 775.000 in mindering gebracht en hebben hierdoor geen effect op de uitgangspositie. Daarnaast hebben we incidentele voor- en nadelen.

Ad 4. Bijdragen gemeenschappelijke regelingen
We herijkten de uitgaven aan onze gemeenschappelijke regelingen op basis van door hen ingediende begrotingen en meerjarenramingen. Omdat ook onze partners rekening houden met onder andere prijs- en rente-ontwikkelingen en/of ten gevolge van uitbreiding van de dienstverlening door de gemeenschappelijke regelingen nemen de lasten de komende jaren toe.

Ad.5. Leges omgevingsvergunning
De bouwontwikkelingen binnen onze gemeente blijven in 2023 achter bij eerder opgestelde prognoses. Op basis van actuele planvorming stelden we de ramingen voor te ontvangen legesopbrengsten daarom bij. Na 2023 neemt de ontwikkeling weer toe en herstellen  de legesopbrengsten .

Ad. 6. Vrijval geoormerkte middelen naar algemene middelen
Sinds 2021 laten we de gedeeltelijke oormerking van algemene dekkingsmiddelen op basis van de circulaires los en werd ons eigen beleid meer leidend in onze ramingen. Gebleken is dat bij de verwerking van de Meicirculaire 2021 toch nog onterecht middelen geoormerkt in de ramingen zijn opgenomen. Deze middelen bleven tot nu toe onbenut, omdat de werkzaamheden binnen de reguliere budgetten konden worden opgepakt. We laten ze vrijvallen ten behoeve van de algemene dekkingsmiddelen, zodat ze voor andere zaken kunnen worden ingezet. Daarmee herstellen we de onterechte oormerking. Indien op enig moment extra middelen benodigd zijn, leggen we dat via de  P&C-cyclus aan college en/of de raad voor.

Ad. 7 Mutaties overige
Voor een verdere uitsplitsing verwijzen wij u naar de Toelichting op de verschillen tussen de begroting 2023 en de begroting 2022.

De begroting 2023 en de meerjarenraming 2024-2026

In programma 1 Inwoner staat voor het komende jaar de verdere uitvoering van 'Goirle Glanst' centraal. We treffen voorbereiding om een besluit te kunnen nemen over onderwijshuisvesting binnen onze gemeente en brengen de financieringsmogelijkheden daarvan in beeld. Vooruitlopend daarop reserveren we vast een deel van de middelen die in de begroting al waren geraamd. In 2023 geven we prioriteit aan het programma grip sociaal domein om efficiencymogelijkheden binnen het Sociaal Domein in beeld te brengen en aan de raad voor te leggen.

Voor programma 2 Leefomgeving en programma 3 Bedrijvigheid zetten we de ingezette lijn van de Omgevingsvisie voort en werken we verder aan de grote opgaven op het gebied van woningbouw en klimaat. Daarnaast pakken we daadkrachtig een aantal onderzoeksvragen vanuit het bestuursakkoord op. Tenslotte kijken we ook kritisch naar het beheer van onze publieke ruimte waarbij de uitkomsten van de benchmark van BMC en de deelopdrachten strategische heroriëntatie leidend zijn.  

Binnen programma 4 Bestuur en Organisatie richten we ons verder op onze dienstverlening en het ingezette traject van Bestuurlijke vernieuwing samen met de raad. We geven uitvoering aan de wens van de raad tot het uitvoeren van een onderzoek naar onze bestuurskracht en breiden de mogelijkheden om onze inwoners te betrekken verder uit.

Binnen Algemene dekkingsmiddelen en overhead richten we ons in 2023 vooral op de continue verbetering van onze bedrijfsvoering en realistische, bestaande en nieuwe organisatiebrede opgaven om ook na de huidige bestuursperiode financieel gezond te kunnen blijven. Speciale aandacht blijft er voor de organisatie-ontwikkeling en het op orde brengen van onze formatie. Daar hoort ook bij het vinden, binden en boeien van de juiste mensen om deze in te vullen. De mate waarin we over deze formatie kunnen beschikken heeft impact op alle activiteiten uit de voorgaande programma's.

De beleidsvoornemens bij de begroting 2023 leiden tot de volgende bijstelling van de programmaramingen. Een verdere toelichting op deze bijstellingen, en bijstellingen zonder exploitatie-effect op programmaniveau, leest u bij de themaramingen.

De begroting 2023 sluit met een voordelig exploitatieresultaat van € 1.605.000. Ook de meerjarenraming vertoont overschotten die oplopen naar bijna 4 miljoen euro in 2025. Deze bedragen vloeien vooralsnog naar de algemene weerstandsreserve en vormen een buffer voor de toekomst. De gepresenteerde zwarte cijfers lijken positief, maar behoeven een belangrijke kanttekening. Momenteel werken we nog aan het completeren van het financiële beeld van onze uitgangspositie. Dat doen we onder andere door onze (vervangings-)investeringen, onderhoudsprogramma’s en de mogelijkheden voor beheersing in het Sociaal Domein goed in beeld te brengen. Die informatie is nodig zodat u deze bestuursperiode afgewogen keuzes kunt maken.

Kiezen is immers nodig, omdat onze belangrijkste inkomstenbron, de algemene uitkering,  naar verwachting drastisch afneemt. Met een beoogde verlaging van onze uitgaven van 2 miljoen euro structureel beogen we deze bestuursperiode een stevig financieel fundament voor de toekomst te leggen. Daarnaast leggen we de basis voor een besparing van nogmaals 2 miljoen euro in de volgende bestuursperiode. Keuzes en besluiten die onze uitgaven juist structureel verhogen zijn daarmee niet verenigbaar, tenzij alternatieve dekking binnen de begroting wordt gevonden. Dat betekent dat als we het één extra willen doen, we het andere zullen moeten laten. De effecten van die keuzes worden merkbaar voor onze inwoners. Met de strategische heroriëntatie moet uiteindelijk de koers voor Goirle worden uitgezet die ook past binnen de toekomstige financiële kaders.

Budgetrecht van de raad - themaramingen

Op grond van de Financiële verordening gemeente Goirle 2019 autoriseert de raad met het vaststellen van de begroting de totale baten en lasten per thema (art 5.1). Deze baten en lasten worden aan het eind van elk thema in tabelvorm weergegeven. Onder elke thematabel treft u een specificatie van de middelen voor beleidsvoornemens en -bijstellingen waarvan het college voorstelt deze in de themaramingen van de begroting 2023 en de meerjarenraming op te nemen.

Budgetrecht van de raad - investeringskredieten

Ook de voorgenomen investeringskredieten zijn op themaniveau vermeld. De voorgenomen investeringen voor de jaarschijf 2023 worden bij de begrotingsbehandeling door de raad geautoriseerd en ter beschikking gesteld, tenzij de raad dan aangeeft of en voor welke, nieuwe investeringen zij op een later tijdstip een apart voorstel voor autorisatie van het investeringskrediet wil ontvangen (art. 5.2 Financiële verordening). Voor 2023 wordt de raad gevraagd om een bedrag van afgerond € 5.361.000 ter beschikking te stellen (zie onderstaande tabel). Autorisatie van de latere jaarschijven vindt plaats bij de begrotingsbehandeling van dat jaar. Wel wordt in de meerjarenraming met de betreffende bedragen rekening gehouden.  

Structureel versus incidenteel begrotingssaldo
Voor een financieel gezonde gemeente geldt dat structurele uitgaven moeten kunnen worden gedekt door structurele inkomsten. Daarom toetst de Provincie de begroting op het structurele saldo. De inkomsten vanuit de Meicirculaire zijn feitelijk incidenteel en zouden voor die toets ook moeten worden meegenomen. Om te voorkomen dat gemeenten in Nederland massaal de toets van de Provincie niet zouden doorstaan, mag de tijdelijkheid van de algemene uitkering voor deze toets buiten beschouwing worden gelaten. In de praktijk zorgt zij echter voor een knelpunt voor het maken van langjarige keuzes. Het structureel begrotingssaldo van Goirle voor 2023 bedraagt € 2.165.000 positief.

Financiële positie breder beschouwd

Voor beoordeling van de financiële positie kijken wij verder dan alleen naar het (structurele) saldo van de meerjarenraming. Indicatoren als de ontwikkeling van de reserves en schulden (schuldquote, solvabiliteit, etc.), belastingdruk, het perspectief op de grondexploitaties en inschatting van risico's zijn onderdeel van het oordeel over de financiële positie. Onze reserves nemen in de loop van deze raadsperiode toe. Het weerstandsvermogen in de begroting 2023 blijft ruim boven de door de raad vastgestelde norm.

Risico's en onzekerheden

Voor een goed oordeel over de financiële positie van Goirle is het belangrijk om inzicht te hebben in de risico's. In de paragraaf weerstandsvermogen vermelden we de omvang van de geïnventariseerde risico’s en zetten we deze af tegen het beschikbare weerstandsvermogen. Naast de eerder gemelde onzekerheden over onze toekomstige inkomsten en meerjarenramingen gelden het na-ijl effect van de coronapandemie, inflatie, prijsstijgingen, grondstoffen schaarste, de stikstofproblematiek en arbeidsmarktontwikkelingen als belangrijke algemene risico’s voor Goirle.

Belastingdruk

De lokale lastendruk wordt bepaald door de som van de onroerende-zaakbelastingen, de rioolheffing en de afvalstoffenheffing. Overeenkomstig de door de raad vastgestelde uitgangspunten voor de begroting stijgt de onroerende-zaakbelastingen met het inflatiepercentage over de periode mei 2021 - mei 2022. Dat brengt een verhoging van 9,6 % met zich mee. In een tijd waarin onze inwoners forse prijsstijgingen (inflatie voor de kosten van levensonderhoud, energietarieven) voor hun rekening krijgen vindt het college een dergelijke verhoging niet wenselijk. De huidige financiële situatie van onze gemeente maakt het bovendien mogelijk deze verhoging op dit moment achterwege te laten. De lasten voor de rioolheffing stijgen met 25%. We onderzoeken de mogelijkheden om met behulp van de egalisatievoorziening en/of tariefdifferentiatie te voorkomen dat die lastenstijging evenredig doorwerkt in de nog vast te stellen tarieven. Op die manier houden we de gemeentelijke lasten voor onze inwoners zo laag mogelijk. In de paragraaf lokale heffingen gaan we verder in op de verschillende belastingopbrengsten.